Środki ochrony indywidualnej łatwo poznać po tym, że są noszone na pracowniku lub przez pracownika w kończynach górnych. Drugim elementem który odróżnia je od np. odzieży roboczej jest to, że spełniają funkcje chroniące przed jakimś zagrożeniem. Często środek ochrony indywidualnej stanowi ostatnią barierę ochronną pracownika przed czynnikami które mogą powodować utratę zdrowia lub życia. Dlatego wymagania dla samych ŚOI jak i ich stosowania są szeroko i precyzyjnie omówione w wielu krajowych i europejskich źródłach prawa pracy.
PRZEPISY DOT. ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej reguluje załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm.). Zgodnie z § 2 ww. załącznika, dokonując wyboru środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien pamiętać aby:
- były one odpowiednie do istniejącego zagrożenia, nie powodowały same z siebie zwiększonego zagrożenia,
- odpowiadały warunkom panującym na stanowisku pracy,
- uwzględniały wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
- były odpowiednio dopasowane do użytkownika po niezbędnym wyregulowaniu.
Jednocześnie zgodnie z § 3, jeżeli występuje więcej niż jedno zagrożenie i jednocześnie istnieje konieczność jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej – środki te muszą być tak skonstruowane, aby istniała możliwość ich dopasowania bez zmniejszenia właściwości ochronnych poszczególnych elementów.
Ponadto, zgodnie z § 5, środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.
Zgodnie z § 6, środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem określonym w instrukcji udostępnionej pracownikowi. Ponadto pracodawca powinien sprawdzić, czy instrukcja jest zrozumiała dla pracownika i jeśli jest taka potrzeba zorganizować pokazy używania przydzielonych pracownikowi środków.
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej (art. 237 Kodeksu Pracy), jeżeli są niezbędne do zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony indywidualnej niezbędne na danym stanowisku pracy. W Kodeksie pracy w art. 237 wskazano jednocześnie obowiązek dla pracodawcy dostarczania pracownikowi środków ochrony indywidualnej, tylko takich które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności.
Wymagania określono w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2014 r. poz. 1645, z późn. zm.) oraz w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z 2005 r. nr 259, poz. 2173), implementującym dyrektywę 89/686/EWG. Potwierdzeniem spełnienia ww. wymagań jest oznakowanie środków ochrony indywidualnej znakiem CE. Jednocześnie w art. 2379 § 2 Kodeksu pracy określono, że stosowane przez pracowników środki ochrony indywidualnej powinny posiadać właściwości ochronne i użytkowe. Jeżeli środki ochrony indywidualnej utraciły swoją funkcję ochronną, ponieważ upłynął termin ich przydatności do użycia lub uległy uszkodzeniu, pracodawca zobowiązany jest niezwłocznie wyposażyć pracowników w środki spełniające tę funkcję. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane, kiedy nie można uniknąć zagrożeń, nie można przeorganizować pracy lub po zastosowaniu środków ochrony zbiorowej pozostaje ryzyko krańcowe.
Należy pamiętać, że zastosowania środków ochrony zbiorowej ma zawsze pierwszeństwo przed stosowaniem środków ochrony indywidualnej.
Środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy i dostarczane są pracownikowi nieodpłatnie. Pracodawca zapewnia również środki ochrony indywidualnej osobom, które wykonują czynności inspekcyjne lub inne krótkotrwałe prace na terenie zakładu pracy. Pracownik zobowiązany jest używać środki ochrony indywidualnej zgodnie z ich przeznaczeniem, pracodawca ma natomiast uprawnienia do kontroli przestrzegania tego obowiązku i podejmowania działań zmierzających do jego wyegzekwowania. Obowiązek ustalenia rodzaju środków ochrony indywidualnej ciąży na pracodawcy (art. 237 § 1 kp). Zapisy dotyczące zasad wyposażenia w środki ochrony indywidualnej powinny znaleźć się w regulaminie pracy. W zakładach zatrudniających poniżej 20 pracowników, przepisy nie regulują formy ich dokumentowania. Pracodawca może dokonywać wpisu przydzielonych środków w opracowane i obowiązujące w danym zakładzie tzw. tabele przydziału środków ochrony indywidualnej.
KATEGORIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Rodzaje środków ochrony indywidualnej koniecznych dostosowania w danym zakładzie pracy i dla określonych stanowisk ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. Prawidłowy dobór środków ochrony indywidualnej powinien być poprzedzony zebraniem informacji związanych z przyszłym stosowaniem tych środków na danych stanowiskach pracy, tj:.
- rodzaju wykonywanej pracy,
- pozycji, w której będzie wykonywana praca,
- konieczności przemieszczania się,
- zasięgu pracy/ zadań,
- rodzajów oraz stężenia czynników szkodliwych i niebezpiecznych,
- części ciała narażonych na działanie czynników szkodliwych i niebezpiecznych,
- sposobu wentylacji pomieszczeń pracy,
- stopnia uciążliwości pracy,
- niezbędnego czasu przebywania pracownika w strefie niebezpiecznej lub skażonej,
- dodatkowych zagrożeń zewnętrznych (np. zagrożenia pożarem).
Do środków ochrony indywidualnej zaliczamy:
- ochraniacze klatki piersiowej, brzucha,
- ochraniacze stóp, kolan, łokci, dłoni itd.,
- ochrony głowy, twarzy i oczu,
- ochrony układu oddechowego,
- środki izolujące cały organizm.
Do środków ochrony indywidualnej nie zaliczamy:
- mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,
- środków ochrony indywidualnej używane przez wojsko, policję, inne służby utrzymania porządku publicznego,
- wyposażenia służby pierwszej pomocy i służby ratownicze,
- środków ochrony indywidualnej stosowane na podstawie przepisów Prawa o Ruchu Drogowym,
- wyposażenia sportowego,
- środków samoobrony i odstraszania,
- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.
PRZEGLĄD ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Pracodawca ma zapewnić aby środki ochrony indywidualnej były zawsze sprawne i nie przeterminowane. W praktyce często zdarza się, że w pracownicy korzystają np., z kasków kilka lat po terminie ważności a pracodawcy i pracownicy nie mają nawet pojęcia, że kask może taki termin posiadać. Pracodawca zapewnia przeglądy okresowe ŚOI, daty tych przeglądów często wskazuje sam producent. Natomiast równie ważne są przeglądy codziennie, wykonywane przed każdorazowym użyciem środka ochrony indywidualnej – taki przeglądy często wykonuje sam pracownik. Bardzo ważne jest aby wpajać pracownikom, iż zaniechanie przeglądów dziennych naraża ich na trwałe kalectwo lub nawet śmierć.
Każdy pracownik powinien być zapoznany z instrukcją, określającą szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej. Instrukcja powinna zawierać :
- rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,
- charakterystykę zagrożenia (czynnik szkodliwy dla zdrowia, uciążliwy, niebezpieczny),
- rodzaje środków ochrony indywidualnej,
- czas i sytuacje stosowania,
- sposób użytkowania,
- sposób kontroli cech przydatności,
- sposób konserwacji,
- sposób przechowywania.
Zgodnie z przepisami konserwacja, pranie, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej należy do obowiązków pracodawcy. W pewnych sytuacjach sam pracownik może podjąć się tych obowiązków za odpowiednim ekwiwalentem i po wyrażeniu na to zgody. Są jednak sytuacje gdy absolutnie zabronione jest powierzenie tych czynności pracownikom.
Zgodnie z art. 210 Kodeksu Pracy, Pracownik, który nie został wyposażony w środki ochrony indywidualnej wymagane na danym stanowisku pracy może powstrzymać się od wykonania pracy, zawiadamiając niezwłocznie o tym fakcie swojego przełożonego lub pracodawcę jeżeli brak tych środków powoduje bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia